Asya Hun Devleti (Büyük Hun Devleti)

♦ Orta Asya’da kurulan ilk Türk devleti Hunlar
♦ Baykal gölü Orhun ve Selenga ırmaklarının bulunduğu coğrafyada siyasal varlık gösteren Hunlar tarafından kurulmuştur.

Teoman (Tuman) Dönemi (MÖ 220 – 209)

♦ Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
♦ Teoman zamanında, Çinliler, Yüeçiler ve Tunguzlarla savaşlar yapılmış, Çin’in bir kısmı ele geçirilmiştir.

Mete Dönemi (Mao-dun) (MÖ 209 – 174)

♦ Teoman’ın oğlu olan Mete, babasına karşı giriştiği iktidar mücadelesini kazanarak Hun Devleti’nin başına geçti.
♦ Cesareti ve teşkilatçı lığı sayesinde kısa sürede ülke sınırlarını genişlettti.
♦ Mete, Moğolları, Yüeçileri ve Tunguzları itaat altına aldı.
♦ Mete, Çin’i ülkesi için büyük bir tehlike olarak gördüğünden sık sık Çin’e seferler düzenlemiş ve büyük baskı kurmuştur.
♦ Çinliler, bu baskıdan kurtulmak için Hunlarla antlaşma yapmışlardır. Çin, kuzeydeki bozkırları Hunlara vermeyi ve yıllık vergi ödemeyi kabul etmiştir.
♦ Mete, Çin’i tamamen topraklarına katabilecekken bu yolu tercih etmemiştir. Hunların, kalabalık Çin toplumundan kültürel olarak etkilenip benliklerini kaybetmelerinden çekinmiştir.
♦ Mete zamanında Çin ile İpek Yolu sebebiyle ticaret anlaşmaları yapılmış, kimi zaman siyâsi ve askeri olarak karşı karşıya gelinmiştir.
♦ Mete zamanında Hunlar, en geniş sınırlarına ulaşmıştır. Mete’nin kurduğu devlet teşkilatı daha sonra kurulacak olan Türk devletlerine örnek olmuştur.

Ikili Sistem

♦ Mete, imparatorluğu kolay yönetmek için “ikili sistem” denilen bir teşkilat kurdu. Bu teşkilatta merkezde hakan, doğuda veliaht batıda ise hanedandan biri görev yapmıştır.
♦ Mete’nin MÖ 174’te ölümünden sonra yerine oğlu Ki-ok geçmiştir.
♦ Ki-ok, babasının politikalarını devam ettirmiştir.
♦ Çinli bir prensesle evlenerek Çin ile akrabalık kurmaya çalışmıştır.

Hunlara Karşı Çin Politikası

♦ Çin prenseslerini Hun hakanlarıyla evlendirerek, prensesle birlikte pek çok hizmetkâr gönderdiler. Bu hizmetkarlar, casusluk yaparak Türkler hakkında bilgiler topladılar.
♦ Türk beylerini hediyelerle ve ekonomik yardımlarla kendilerine bağlamaya çalıştılar.
♦ Hediyeleri ve ekonomik yardımları birden keserek Türkleri itaat altına almaya çalıştılar.
♦ Türk beylerini birbirlerine karşı kışkırtarak, devletin parçalanmasına sebep oldular.
♦ Hun saldırılarından yılan Çin, bu sızmaları önleyebilmek için büyük bir duvar örmüştür. Binlerce kilometre uzunluğundaki bu duvara Çin Seddi denir.
♦ Ki-ok’tan sonra başa geçen hakanlar, Çin entrikalarıyla uğraşmak zorunda kalmışlardır.
♦ Hun Devleti, bütünlüğünü koruyamamış, ülke, batı ve güney olmak üzere ikiye ayrılmıştır (MÖ 58).
♦ Batı Hunları, Çin idaresine girerken, Güney Hunları da kuzey ve güney olarak ikiye ayrılmış (MÖ 48), kuzeyde olanlar Siyenpiler, güneyde olanlar da Çinliler tarafından yı kı Imışlardır.
♦ Asya Hun Devleti’nin parçalanmasıyla Hunlar, Çin idaresinde kaldılarsa da milli benliklerini korumuşlardır.
♦ Zamanla bir kısım Hunlar, kuzeye çekilerek bağımsız topluluklar halinde yaşamış, bir kısmı da batıya göç ederek Kavimler Göçü’ne sebep olmuşlardır.
♦ Asya Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra, Çin, Asya’nın en güçlü devleti durumuna gelmiştir.
♦ Çin’in kuzeyinde Tabgaçlar, İran’da Sasaniler, Asya’da Orhun ve Selenga ırmakları arasında Avarlar, Maveraünnehir’de de Akhun Devleti ortaya çıkmıştır.