Genetiği tasarlanan ilk bebekler: Lulu ve Nana’nın hikayesi

Bilim insanlarının keşfetme arzusu, insanlık tarihi boyunca
ilginç deneylerin kapısını araladı.

Gerçekleştirilen sayısız deney, bazen başarılı oldu ve
bilgiler ortaya koydu; bazen ise etik ve bilimsel tartışmalara konu oldu.

Kamuoyunda en çok bilinen deneyler genellikle ilginç ve
korkunç olarak tanımlandı.

Örneğin; psikolojide Stanford Hapishane Deneyi, davranış
biliminde insan doğasının karanlık yanlarını ortaya koydu.

Tıpta, Tuskegee Sifiliz Deneyi etik ihlallerinin en acı
örneklerinden biri olarak hafızalara kazındı.

Bugün ise bahsi geçen deney, genetiği ile oynanarak doğan
ilk bebekleri konu alıyor.

Çin’de yapılan bu deney, “Lulu ve Nana” adlı ikizlerin
hayatını değiştiriyor.

Deneyde kullanılan CRISPR teknolojisi, genetik müdahalenin
nasıl yapıldığı, Lulu ve Nana’nın kim olduğu, deneyin sonuçları, etik boyutları
ve günümüzde bu bebeklerin ne durumda olduğunu sizler için araştırdık.

İşte, tarihin tozlu raflarında kalmış ama acı gerçekleri
barındıran o deney…

GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ÇİN BEBEKLERİ: LULU VE NANA

2018 yılının Kasım ayında, dünya bilim tarihinde bir dönüm
noktasına tanıklık etti. Çinli bilim insanı He Jiankui, dünyada ilk kez genetik
olarak düzenlenmiş insan bebeklerinin doğduğunu duyurdu. Buna imkan sağlayan sistemin
adı ise “CRISPR” idi.

İlk olarak, genetik düzenlemenin temel aracı olan CRISPR-Cas9
teknolojisi nedir inceleyelim.

CRISPR –CAS9 NEDİR

CRISPR-CAS9, DNA üzerinde tabiri caizse ameliyat yapabilmeyi
sağlayan bir teknoloji.

 Zararlı mutasyonları
kalıcı olarak düzelterek veya hastalığa neden olan genleri kesmeyi sağlayarak
hastalıkları tedavi ediyor.

Nobel Kimya Ödülü 2020 yılında, “CRISPR-Cas9” siteminin
geliştirilmesine katkılarından ötürü”, Fransız mikrobiyolog Emmanuelle
Charpentier ile ABD’li biyokimyacı Jennifer A. Doudna’ya verildi.

DENEYİN SAHİBİ: HE JIANKUI

1984 yılında Çin’in Hunan eyaletinde doğan He Jiankui;
lisans eğitimini 2007 yılında Şanghay Jiao Tong Üniversitesi’nde tamamladı,
yüksek lisansını ve doktorasını Rice Üniversitesi ve Stanford Üniversitesi’nde
sürdürdü.

He, özellikle CRISPR-Cas9 teknolojisi üzerine çalışmalar
yaptı.

He Jiankui, dünya çapında büyük yankı uyandıran ve
tartışmalara neden olan 2018 yılında gerçekleştirdiği deneyle tanındı.

Deney ile birlikte dünyada ilk kez genetik olarak
değiştirilmiş bebeklerin doğumunu sağladı.

Dünyanın birçok ülkesinde ağır eleştiriler aldı, pek çok
bilim insanı tarafından etik dışı ve tehlikeli bulundu.

Çin hükümeti de bu gelişme üzerine soruşturma başlattı ve He
Jiankui’yi “yasaları ihlal etmek” ve “tıbbi etik standartlarını çiğnemek”le
suçladı.

2019 yılında Çin’de mahkemeye çıkarıldı ve genetik deneyleri
nedeniyle 3 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

 Ayrıca para cezası
aldı ve bilimsel çalışmalarından men edildi.

TASARIM BEBEKLER DENEYİ

He Jiankui, HIV pozitif babaya sahip çiftlerden alınan
embriyolar üzerinde CRISPR teknolojisini kullanarak CCR5 genini değiştirdi.

Böylece, bu embriyoların doğduğunda HIV virüsüne karşı
dirençli olması hedeflendi.

Genetiği değiştirilmiş embriyolar daha sonra rahme transfer
edildi.

Ekim 2018’de ikiz kız bebekler Lulu ve Nana dünyaya geldi.

He, bu bebeğin genetik olarak düzenlenmiş ilk insan
bebekleri olduğunu duyurdu.

He Jiankui, deneyini gizli yürüttü ve sonuçları bağımsız
bilimsel kurumlarla paylaşmadı.

NEDEN YAPTI

CRISPR teknolojisinin yeni ve potansiyeli yüksek olması,
bilim insanlarının zaten ilgisini çekmişti.

Amaç, bu geni etkisiz hale getirerek çocukları doğuştan HIV
virüsüne karşı bağışıklıklı hale getirmekti.Bunu
başarabilirse, tarihte bir “ilk” olacağını kendisi de biliyordu.

Kazanacağı prestij ve kariyeri de düşünerek deneye adım attı
ancak peşini etik tartışmaları bırakmadı.

Amacı tedavinin dışına çıktı ve kendi girişimini kurmuştu,
özel fonlar alıyordu ve uluslararası basında görünür olmak istiyordu.

Deneyin çoğu Çin’de gizlice ve yerel etik kurulların
dışından yürütüldü.

Deneye katılan ailelere “eksik ve yanıltıcı bilgi” verildiği
iddia edildi.

Şöhret yerine hapis, prestij yerine ise bilim dünyasından
aforoz geldi.

LULU VE NANA ŞİMDİ NE YAPIYOR

Deneyden sonra Lulu ve Nana’nın sağlık durumuyla ilgili net
ve doğrulanmış bilimsel bilgiler kamuya açıklanmadı.

He Jiankui, bu çocukların sağlıklı olduğunu ve normal bir
yaşam sürdüklerini iddia ediyor.